Литосфералық тақталар қандай соқтығысу аймағында пайда болады? А) қалқандар В) жазықтар С) ойпаттар...

Литосфералық тақталар — бұл Жердің сыртқы қатты қабатын (литосферу) құрайтын ірі тастар. Олар әртүрлі соқтығысу аймақтарында, яғни тектоникалық процестердің әсерінен пайда болады. Литосфералық тақталардың соқтығысу аймақтары негізінен үш типке бөлінеді: конвергентті (соғу), дивергентті (ажырау) және трансформды (сұрыптау) шекаралар.

Конвергентті шекаралар — бұл жерде екі литосфералық тақта бір-бірімен соқтығысады. Бұл процесс таулардың пайда болуына, жер сілкіністеріне және вулкандық әрекеттерге әкеледі. Мысалы, Гималай таулары Үндістан мен Еуразия тақталарының соқтығысуы нәтижесінде пайда болды.

Дивергентті шекаралар — мұнда екі тақта бір-бірінен алыстай отырып, жаңа материал пайда болады. Бұл процесс океандық жоталар мен терең шұңғымаларды қалыптастырады. Мысалы, Атлант мұхитының орталық жотасы — дивергентті шекараның мысалы.

Трансформды шекаралар — бұл жерде тақталар бір-біріне параллель жылжып, соқтығысқан кезде, тектоникалық қозғалыстар жер сілкіністерін тудыруы мүмкін. Мысалы, Сан-Андреас сызығы Калифорнияда осындай шекараның мысалы.

Сенің сұрағыңа жауап берсек, литосфералық тақталардың соқтығысу аймағында негізінен таулар (D) пайда болады. Бұл аймақтарда таулардың қалыптасу процесі, сейсмикалық белсенділік және вулканизм жиі кездеседі.

Литосфералық тақталар (литосфералық плита) – Жердің қатты сыртқы қабаты болып табылатын литосфераның үлкен блоктары. Бұл тақталар мантияның астеносфера деп аталатын жұмсақ қабатында жүзіп жүреді және олардың қозғалысы Жердің геологиялық процестерін анықтайды. Литосфералық тақталардың соқтығысуы (конвергентті шекаралар) – бұл тақталар бір-біріне қарай жылжып, соқтығысатын жерлерде орын алады. Мұндай аймақтарда әртүрлі геологиялық құрылымдар қалыптасуы мүмкін, олардың ішінде ең айқын және көрнектісі – таулар.

Дұрыс жауап: D) таулар.

Неге таулар литосфералық тақталардың соқтығысу аймағында пайда болады?

1. Тақталардың қозғалысы және соқтығысуы:

   • Литосфералық тақталар үнемі қозғалыста болады. Олар бір-біріне жақындағанда, үлкен қысым пайда болады. Бұл қысым нәтижесінде жер қыртысы қысылып, жоғары қарай көтеріледі.
   • Мысалы, Үнді тақтасы мен Еуразия тақтасының соқтығысуы Гималай тауларының қалыптасуына себеп болды.

2. Конвергентті шекаралардың екі түрі:

   • Континенттік тақта мен континенттік тақтаның соқтығысуы: Екі континенттік тақта соқтығысқанда, жер қыртысы қысылып, қатпарланып, таулар пайда болады. Бұл процесс баяу жүреді, бірақ үлкен биіктіктегі тау жоталарының түзілуіне әкеледі (мысалы, Альпі, Гималай).
   • Континенттік тақта мен мұхиттық тақтаның соқтығысуы: Мұхиттық тақта тығыз болғандықтан, ол континенттік тақтаның астына батып, субдукция аймағы деп аталатын аймақты қалыптастырады. Бұл аймақтың маңында жанартаулар мен тау жоталары пайда болуы мүмкін (мысалы, Анд таулары).

3. Таулардың түзілуіне әсер ететін процестер:

   • Қатпарлану: Тақталардың соқтығысуы жер қыртысының қатпарланып, жоғары көтерілуіне әкеледі.
   • Жанартаулық белсенділік: Кейде тақталардың қозғалысы жанартаулардың пайда болуына ықпал етеді, бұл да тау түзілуінің бір бөлігі.
   • Жер сілкіністері: Тақталардың соқтығысуы аймақтарында жер сілкіністері жиі болып тұрады, бұл да жер бедерінің өзгеруіне себеп болады.

Басқа нұсқаларды қарастыру:

• Қалқандар (А): Қалқандар – ежелгі, тұрақты, және қатты кристалды жыныстардан құралған Жердің бөліктері. Олар литосфералық тақталардың соқтығысу аймағында пайда болмайды. Бұл аймақтарда тектоникалық белсенділік төмен.
• Жазықтар (В): Жазықтар – тегіс немесе аздап толқынды жер бедері. Олар әдетте литосфералық тақталардың соқтығысуынан пайда болмайды. Мұндай аймақтар керісінше тұрақты болып келеді.
• Ойпаттар (С): Ойпаттар – жер бедерінің төмен орналасқан аймақтары. Олар да соқтығысудан емес, басқа геологиялық процестерден қалыптасады.
• Платформалар (Е): Платформалар – қалқандарды жауып тұратын шөгінді жыныстар қабаттары. Олар да тұрақты аймақтарға жатады және соқтығысумен байланысты емес.

Қорытынды:

Литосфералық тақталардың соқтығысу аймақтарында ең жиі кездесетін геологиялық құрылым – таулар. Соқтығысу нәтижесінде жер қыртысы деформацияланып, биік тау жоталары түзіледі. Сондықтан дұрыс жауап: D) таулар.